"හතර වරක් හතර දාසයයි" ;"ලංකාවේ අගනුවර කොළඹය" ශිෂ්‍යයා මෙම වාක්‍ය සටහන් කර ගනී; ධාරණය කර ගනී; පුනරුච්චාරණය කර ගනී. "හතර වරක් හතර දාසයයි" යන්නෙන් සැබැවින් අදහස් කරන්නේ කුමක්දැයි හෝ 'අගනුවරක්' යන්නෙහි අස්ත්‍යාර්ථකය හෝ අගනුවරක් වශයෙන් 'කොළඹ' වීම බලපෑමක් වශයෙන් ශ්‍රී ලංකාවට කොතරම් වැදගත් වේදැයි හෝ නොසැලකේ. ගුරුවරයා දේශකයකු වශයෙන් දෙන ව්‍යාඛ්‍යානය, දේශිත අර්ථය, යාන්ත්‍රික වශයෙන් කටපාඩම් කොට ගැනීමට ශිෂ්‍යයා ට බල කරයි. ඊටත් වඩා අහිතකර වන්නේ, ඒ මගින් ගුරුවරයා විසින් වක්කරනු ලබන දැණුම පිළිගන්නා භාජනයක් බවට ශිෂ්‍යයා පත් වීමයි. භාජනය පුරවන්නට හැකි තරමට, කෙනෙක් දක්ෂ ගුරුවරයෙක් වෙති. භාජන වශයෙන් දැනුම් පුරවා ගත හැකි තරමට කෙනෙක් දක්ෂ ශිෂ්‍යයෙක් වෙති.
අධ්‍යාපනය, මේ ආකාරයෙන් තැන්පත් කිරීමේ ක්‍රියාවක් බවට පත් වේ. ගුරුවරයා තැන්පත් කරන්නා ය. ශිෂ්‍යයා තැන්පතු පිලිගන්නා තැනැත්තා ය. ගුරුවරයා සන්නිවේදකයකු වශයෙන් තම උතුම් කාරිය අමතක කොට, නිවේදන නිකුත් කරයි; නිවේදන තැන්පත් කරයි. ශිෂ්‍යයෝ ඒවා ඉවසීමෙන් පිළි ගෙන,කටපාඩම් කර ගෙන පුනරුච්චාරණය කරති. මෙය අධ්‍යාපනය පිළිබඳ 'බැංකු' සංකල්පයයි. ශිෂ්‍යයන්ගෙන් බලාපොරොත්තු වන එක ම සහභාගීත්වය, ද්‍රව්‍ය වශයෙන් ලැබෙන දැනුම පිළිගෙන, ලැයිස්තුගත කොට, සේප්පුවක මෙන් මොළේ තැන්පත් කොට ගැනීමේ ක්‍රියාවට සීමා වෙයි. තමන් 'ඉස්ටෝරු කර ගන්නා' දේ එකතු කොට, ලැයිස්තු ගත කර ගැනීමට පමණක් මෙයින් ඔවුන්ට අවස්ථාව ලැබේ. නිර්මාණාත්මක, විපර්යාසකරණීය ඥානයෙන් තොර වූ මෙම ක්‍රමය නිසා අන්තිමේ දී සිදු වන්නේ මනුෂ්‍යයා ම (ශිෂ්‍යයා වශයෙන්) ලැයිස්තුවක් හා වට්ටොරුවක් පමණක් බවට පත් වීම ය. විචාරණ ශක්තියෙන් හා ප්‍රයුක්තියෙන් තොර වූ මිනිසා සැබෑ මනුෂ්‍යත්වයෙන් ද තොර වෙයි. සැබෑ ඥානය ලැබිය හැක්කේ නැවත නැවත ද, අළුතින් එය හෙළිදරව් කොට ගැනීමෙනි. අන්‍යොන්‍ය වශයෙන් ද, ලෝකය සමග ද, ලෝකය පිළිබදව ද, නොසන්සුන්ව ද, නොඉවසිලිවන්තව ද, අනවරතව ද මිනිසා විසින් බලාපොරොත්තු සහගතව ගෙනයන්නා වූ නිරන්තර විචාරයෙනි.
අධ්‍යාපනය පිළිබඳ බැංකු සංකල්පයෙන් අදහස් කෙරෙන්නේ කුමක් ද ? ඥානවන්ත යයි තමන් විසින් ම හදුන්වා ගනු ලබන්නා වූ අය විසින් අඥානයින් යයි ඔවුන් හදුන්වනු ලබන්නා වූ පිරිසකට 'ඥානය' ත්‍යාගයක් සේ පිරිනැමීමයි. 'අවිද්‍යා අන්ධකාරයේ ගැලී සිටින්නා' යන අදහස, මෙහි දී අන්‍යයන් කෙරෙහි ආරෝපණය කරනු ලැබේ.
සූරාකෑමේ මතවාදයේ ලක්ෂණය මෙයයි. 'අධ්‍යාපනය සහ ඥානය විචාරන ක්‍රියාදාමයකි' යන අදහස ප්‍රතික්ෂේප කෙරේ. ගුරුවරයා, ශිෂ්‍යයාට සහමුලින් ප්‍රතිවිරුද්ධ ප්‍රතිරූපයකින් නැගී සිටී. ශිෂ්‍යයාගේ අවිද්‍යාව ඒකාන්ත ය. ගුරුවරයා කියන්නේ මුකුත් ම නොදන්නා ශිෂ්‍යයන් නිසා පවතින්නෙකි. හේගලියානු දයලෙක්තික න්‍යායේදී අර්ථ දැක්වෙන වහලා ගේ වහල් මානසික පරාරෝපණ තත්වයට ඇද වැටෙන ශිෂ්‍යයන්, ගුරුවරයාගෙ පැවැත්ම උදෙසා තමන් ගේ අඥානභාවය පිළි ගත යුතුය. එසේ ම තවත් අතකින් ශිෂ්‍යයා, වහලාට ද වඩා අන්ත තත්වයකට ද වැටේ. මක් නිසා ද, තමන් ගුරුවරයාට ද අධ්‍යාපනයක් දෙන්නෙකු බව ඔහු කවදාවත් වටහා නොගන්නා හෙයිනි.
විමුක්තිදායක අධ්‍යාපනයේ සැබෑ අර්ථය නම් සංධානයයි. අධ්‍යාපනය, ප්‍රායෝගික හා මතවාදී සංධානයක් කරා මෙහෙයවනු ලැබීමේ ප්‍රවනතාවයයි. ගුරු- ශිෂ්‍ය ප්‍රතිවිරෝධය නිරාකරණය කිරීමයි. දෙඅන්තය සමෝධානය කිරීම තුළින්, ගුරුවරයා ද, ශිෂ්‍යයා ද යන දෙදෙනා ම, එක ම අවස්ථාවේ දී ම ගුරුවරයා මෙන් ම ශිෂ්‍යයා ද වීමයි"
මේ උපුටා ගැනීම පාවුලෝ ෆ්‍රෙයරේ ගේ 'Pedagogy of the oppressed' කෘතියේ සයිමන් නවගත්තේගම විසින් කරන ලද සිංහල පරිවර්තනයෙ 37-39 පිටුවලින්. ලංකාවේ මේ තියෙන, තිබුණ අධ්‍යාපන ක්‍රමවලත්, මුළු පද්ධතියේමත් පට්ට ම අවුලක් මම අත්දැක්කා.ශිෂ්‍යයෙක් හැටියටත්, ඊටත් වඩා ගුරුවරයෙක් හැටියටත්. ඒ අත්දැකීම් කතන්දර සටහන් එකතුවක් හැටියට 'A මොකටද?' කියන පොත ලියමින් තියෙනවා. එක අරමුණක් තමයි ලංකාවේ මේ ජරාජීර්ණ අධ්‍යාපන ක්‍රමය වෙනස් කරගන්න ඕනකරන කතාබහක් හදාගන්න එක. මේ ෆේස්බුක් පිටුව එහෙම සංවාදයකට ඉඩක් හදාගන්න ට්‍රයි එකක්. ඒකෙදී ඉහත උපුටයෙන් ලොකු ආලෝකයක් එල්ල වෙනවා කියල හිතෙනවා. සමහර වචන නම් ටිකක් රළු බව ඇත්ත. 'වචනවලට ආවේනික විපර්යාසකරණීය ශක්තිය' කියල කතුවරයා පෙන්වා දෙන තත්වය මේ නිසා මේ කෘතියෙන් ම අහිමි කෙරෙනවාද කියල දුකකුත් දැනෙනවා. හැබැයි අපේ ඇත්ත අත්දැකීම් එක්ක ඉස්සරහට යද්දී ෆ්‍රෙයරේ කියවාගැනීම සංකීර්ණ වැඩක් නෙවෙයි. ඒ නිසා 'A මොකටද?' කියවගන්න ෆ්‍රෙයරේ හොද මුල පිරුමක් කියලා හිතුනා.
